Του Απόστολου Κουρουπάκη
Με τον πρόεδρο των Φίλων του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης δρα Γιάννη Ηλιάδη είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε για το Υπαίθριο Ψηφιακό Μουσείο στη λεγόμενη Καμηλόστρατα, στη στοά της Παλαιάς Αρχιεπισκοπής, μία σύμπραξη μεταξύ Παγκυπρίου Γυμνασίου με την Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών και το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου αλλά και για την επετειακή έκθεση που διοργανώνει το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου και η Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών με τίτλο «Κύπρος. 50 χρόνια εισβολής, κατοχής και εκτοπισμού». Πρόκειται για δύο ξεχωριστές εκθέσεις που όμως τις ενώνει το άρωμα του κυπριακού τόπου και οι άνθρωποί του. Δύο εκθέσεις που ως κοινό παρονομαστή έχουν τον τόπο, με την αντίφαση της διάρρηξης τόπου και χρόνου το καλοκαίρι του 1974.
–Πώς προέκυψε η ιδέα για το Υπαίθριο Ψηφιακό Μουσείο στη λεγόμενη Καμηλόστρατα, αλλά και η σύμπραξη μεταξύ Παγκυπρίου Γυμνασίου με την Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών και το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου;
–Το «Υπαίθριο Ψηφιακό Μουσείου Επαυξημένης Πραγματικότητας» στη Στοά της Παλαιάς Αρχιεπισκοπής (Καμηλόστρατα) με εφαρμογές AR (augmented reality) με παρουσίαση εκθεμάτων του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου, ήταν μια ιδέα των μαθητών του Προγράμματος «STEAMΕ - Ελληνική Γλώσσα και Πολιτισμός» του Ολοήμερου Προγράμματος του Παγκυπρίου Γυμνασίου. Στο υπαίθριο ψηφιακό Μουσείο οι επισκέπτες μπορούν να θαυμάζουν ένδεκα εκθέματα του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης σε τρισδιάστατη ψηφιακή μορφή μέσω των «κωδικών AR», καθημερινά, ολόκληρο το εικοσιτετράωρο. Τα έντεκα αντικείμενα συνοδεύονται επίσης από βίντεο με τις περιγραφές των αντικειμένων που ετοίμασε το Μουσείο και παρουσιάζονται από τους μαθητές και τους καθηγητές τους μέσα από ισάριθμα βίντεο, που ετοιμάστηκαν από το STEAME. Με την ευκαιρία αυτή το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και η Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών ευχαριστούν θερμά το Παγκύπριο Γυμνάσιο στο πρόσωπο της διευθύντριάς του κυρίας Μορφή, του μαθητές και του καθηγητές του STEAME και ιδίως τον καθηγητή μαθηματικών, κ. Γιάννη Λαζάρου για την άψογη συνεργασία και τις πάμπολλες εργατοώρες για την ετοιμασία του υλικού που παρουσιάζεται στο Ψηφιακό Μουσείο.
–Πώς έγινε η επιλογή των εκθεμάτων;
–Τα 11 αντικείμενα που έχουν επιλεγεί είναι αντιπροσωπευτικά των διαφόρων συλλογών του Μουσείου (ξυλογλυπτική, κεραμική, αργυροχρυσοχοΐα, υφαντική, κεντητική, λιθογλυπτική, κηροπλαστική κ.ά.). Ιδιαίτερη θέση σε αυτά, το οποίο ήταν ιδιαίτερη παράκληση για να συμπεριληφθεί, αποτελεί το ξυλόγλυπτο με τον Άγιο Γεώργιο από το χωριό Πλατανιστάσα. Το έργο αυτό απεικονίσθηκε σε γραμματόσημο των 5 μιλς το 1971. Την 1η Οκτωβρίου 1974 το γραμματόσημο αυτό σφραγίστηκε με ειδική σφραγίδα και κυκλοφόρησε ως το πρώτο προσφυγόσημο για τις ανάγκες του ειδικού Ταμείου για τους Πρόσφυγες. Η αναφορά σε αυτό συνδέεται με τη θλιβερή επέτειο των 50 χρόνων από την τουρκική εισβολή και την επετειακή έκθεση του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης και της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών: «Κύπρος -50 χρόνια τουρκικής εισβολής -κατοχής και εκτοπισμού».
–Υπάρχουν σκέψεις για προσθήκη νέων εκθεμάτων ή και να δούμε αυτή την ιδέα να υλοποιείται και σε άλλα σημεία πέριξ της Αρχιεπισκοπής και του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης;
–Το Ψηφιακό Μουσείο στη Στοά της Παλαιάς Αρχιεπισκοπής έχει τη δυνατότητα να εμπλουτίζεται σε ετήσια βάση μέσα από τη συνεργασία της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών, του Μουσείου με το Παγκύπριο Γυμνάσιο και το Πρόγραμμα του STEAME. Ευελπιστούμε μελλοντικά να παρουσιαστούν με ανάλογο τρόπο εκθέματα του Βυζαντινού Μουσείου και της Πινακοθήκης του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄ στο προαύλιο του Μουσείου.
Η τεχνολογία
Σχετικά με τον ρόλο της τεχνολογίας ο κ. Γιάννης Λαζάρου, καθηγητής Μαθηματικών στο Παγκύπριο Γυμνάσιο στην ερώτησή μας για το αν τελικά η τεχνολογία τελικά μπορεί να βοηθήσει και τον πολιτισμό λέει πως στο πλαίσιο της έρευνας των μαθητών του προγράμματος «STEAM - Ελληνική Γλώσσα και Πολιτισμός» διερευνήθηκαν τρόποι και μέθοδοι ψηφιακής απεικόνισης των εκθεμάτων με τη χρήση δωρεάν (εάν είναι εφικτό) εφαρμογών στο κινητό τηλέφωνο. «Τελικά, χρησιμοποιώντας μία από αυτές (την εφαρμογή Polycam) καταφέραμε να απεικονίσουμε τα 11 εκθέματα με σχετικά υψηλή ανάλυση, αρκετά ικανοποιητική για τον σκοπό μας. Η τεχνολογία μπορεί και επιβάλλεται να βοηθήσει στην ανάδειξη του πολιτισμού μας, αναβαθμίζοντας τα μουσεία μας σε χώρους διάδρασης και ανακάλυψης παρά σαν χώρους απλής μονοδιάστατης έκθεσης αντικειμένων».
Οι κωδικοί ΑR και VR για το ξυλόγλυπτο με τον Άγιο Γεώργιο. Σκανάρετε και δείτε το!
Η έκθεση
Με τον κ. Ηλιάδη μιλήσαμε και για την επετειακή έκθεση που οργανώνει το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου και η Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών με τίτλο «Κύπρος. 50 χρόνια εισβολής, κατοχής και εκτοπισμού». Ο κ. Ηλιάδης μού λέει πως η έκθεση εγκαινιάστηκε στις 18 Μαΐου 2024 από την υφυπουργό Πολιτισμού δρα Βασιλική Κασσιανίδου και παρουσιάζεται στον χώρο των κελιών και της Βιβλιοθήκης της Παλαιάς Αρχιεπισκοπής. «Πρόκειται για μια σπονδυλωτή έκθεση, η οποία παρουσιάζει στην πρώτη ενότητα τη ζωή πριν από το 1974, και στις άλλες ενότητες την εισβολή, την προσφυγιά και τη ζωή των εγκλωβισμένων». Στην πρώτη ενότητα παρουσιάζεται η ζωή στην Κύπρο πριν από το 1974 και την τουρκική εισβολή και κατοχή μέσα από διάφορα κειμήλια, όπως κεντήματα, υφαντά, πιστοποιητικά, έγγραφα κτηματικά, εκκλησιαστικά, σχολικά κ.ά., γεωργικά εργαλεία, στεφανοθήκες, κλειδιά σπιτιών, αγγεία, φωτογραφίες, βιβλία, προσωπικά είδη… «Ανεκτίμητα κειμήλια, που οι εκτοπισμένοι έφεραν μαζί τους, καθώς και άλλα, που ήρθαν στα χέρια τους με το άνοιγμα των οδοφραγμάτων» μού λέει ο κ. Ηλιάδης και συμπληρώνει πως οι εκτοπισμένοι Δήμοι, που δραστηριοποιούνται σε ολόκληρη την ελεύθερη Κύπρο, όπου υπάρχουν δημότες τους, προσπαθούν μέσα από πολλές δραστηριότητες να διατηρήσουν την ελπίδα της επιστροφής και παράλληλα να διασώσουν τα πολιτιστικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά των περιοχών τους, δηλαδή την άυλη πολιτιστική τους κληρονομιά – το μόνο αγαθό που δεν κατάφερε να τους στερήσει ο Αττίλας. «Το φερβολιτέ του Καραβά, το καπουθκιώτικο ψαθί, η μούγκρα της Κυθρέας, η τσιπόπιττα του Λευκονοίκου κ.ά. έχουν ήδη ενταχθεί στον Κυπριακό Εθνικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO» προσθέτει.
«Στη δεύτερη ενότητα» μού λέει ο κ. Ηλιάδης «παρουσιάζεται η τουρκική εισβολή του 1974, η οποία με πρόφαση το προδοτικό πραξικόπημα της Χούντας των Αθηνών, εκτελέστηκε σε δύο φάσεις το καλοκαίρι του 1974 και κόστισε τη ζωή εκατοντάδων Εθνοφρουρών και πολύ περισσότερων αμάχων. Επιπλέον, υπήρξε μεγάλος αριθμός αγνοουμένων, η τύχη πολλών από τους οποίους δεν έχει διακριβωθεί μέχρι σήμερα. Η βιαιότητα εκείνων των ημερών απεικονίζεται με δραματικό τρόπο στα έργα παιδιών τα οποία υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες της εισβολής: εχθρικά αεροπλάνα, βόμβες, τεθωρακισμένα και πάνοπλοι στρατιώτες εισβάλλουν στη μικρή μα πανέμορφη πατρίδα, ανατρέποντας οριστικά την καθημερινότητα που βίωναν ως τότε». Τα έργα αυτά, μαθητών της σχολικής χρονιάς 1974-75, προέρχονται από το Αρχείο Παιδικής Τέχνης Δημοτικής Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας. Μία πιο ώριμη και πιο πικρή αφήγηση των γεγονότων αποτυπώνεται στα έργα Κύπριων καλλιτεχνών από τη συλλογή της Πινακοθήκης του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, όπου κυριαρχεί το θέμα των νεκρών και των αγνοουμένων της εισβολής. Στην τρίτη ενότητα παρουσιάζεται ο εκτοπισμός και η προσφυγοποίηση. «Πέραν των νεκρών και των αγνοουμένων, θύματα της εισβολής και της συνεχιζόμενης κατοχής υπήρξαν περί τις 200.000 Έλληνες της Κύπρου, που εκτοπίσθηκαν από τις πατρογονικές τους εστίες. Στην ενότητα αυτή, τα έργα των παιδιών του 1974 αφηγούνται τη νέα τους πραγματικότητα: τη ζωή στους προσφυγικούς καταυλισμούς, σε σκηνές άλλοτε με πολύχρωμες μπογιές και άλλοτε με σινική μελάνη σε λευκό χαρτί. Τα έργα των καλλιτεχνών απεικονίζουν διαφορετικές πληγές της κατοχής: την απόγνωση του ξεριζωμού και την ελπίδα στον εθνάρχη Μακάριο, τους βιασμούς γυναικών, τον πόνο των συγγενών των αγνοουμένων που τους αναμένουν στα οδοφράγματα κρατώντας μια φωτογραφία, καθώς και την προσπάθεια της Εκκλησίας της Κύπρου να επαναπατρίσει τους θρησκευτικούς θησαυρούς που άρπαξαν από τις κατεχόμενες περιοχές Τούρκοι αρχαιοκάπηλοι» αναφέρει ο κ. Ηλιάδης. Την ενότητα συμπληρώνουν έργα των μαθητών που συμμετείχαν τα τελευταία χρόνια στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Ύμνος στην Ελευθερία», στο Βυζαντινό Μουσείο και στην Πινακοθήκη του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ´. Σε αυτά διακρίνεται ο στόχος του προγράμματος: Δεν ξεχνώ, ελπίζω και αγωνίζομαι.
«Στην τέταρτη και τελευταία ενότητα παρουσιάζεται το δράμα των εγκλωβισμένων μας, τους διαχρονικούς μάρτυρες της κυπριακής τραγωδίας του 1974. Στην ενότητα αυτή φιλοξενείται η οικοσκευή των Κωνσταντή και Πεζούνας Κασσιανή, από την τουρκοκρατούμενη Επτακώμη, που μεταφέρθηκε το 1976 στον Άγιο Θωμά Λεμεσού, στις ελεύθερες περιοχές, όταν αυτοί εκτοπίστηκαν». Αποτελείται από ερμάρια, κρεβάτι, αρμαρόλες, τραπέζι με καρέκλες, αργαλειό, φωτογραφίες, σεντόνια, υφαντά, τραπεζομάντιλα και πετσέτες φαγητού, ρουχισμό, κουζινικά, χάρτινες εικονίτσες, βαλίτσες, τσέστους και τατσιές κ.ά. με τον κ. Ηλιάδη να μού τονίζει μία λεπτομέρεια: «Στο εσωτερικό της πόρτας ενός από τα ερμάρια είναι σημειωμένες οι γεννήσεις, οι θάνατοι και άλλες σημαντικές στιγμές της οικογένειας». Την έκθεση συμπληρώνουν παιδικά έργα και πίνακες καλλιτεχνών με θέμα τον ξεριζωμό, καθώς επίσης δελτία του Ερυθρού Σταυρού με τα οποία επικοινωνούσαν για πολλά χρόνια οι εγκλωβισμένοι με τους συγγενείς τους στις ελεύθερες περιοχές του νησιού.
Ένα άδειο, μεταλλικό, φουστάνι του καλλιτέχνη Δημήτρη Κωνσταντίνου που απεικονίζει τον βιασμό των γυναικών του 1974 και ένα πουκάμισο που συμβολίζει τους αγνοούμενους, έργο του ίδιου καλλιτέχνη».
Τα εκθέματα
Στην έκθεση παρουσιάζονται κειμήλια από τους δημότες των εκτοπισμένων δήμων Κυθρέας, Καραβά, Λευκονοίκου και Ακανθού, της κοινότητας Αγίου Αμβροσίου Κερύνειας, το σωματείο «Ελεύθερη Κυθρέα», και ιδιώτες, έργα σύγχρονης κυπριακής τέχνης από το Βυζαντινό Μουσείο και την Πινακοθήκη του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, έργα παιδικής τέχνης μαθητών του 1974 από το Αρχείο Παιδικής Τέχνης Δημοτικής Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας και η οικοσκευή των εγκλωβισμένων Κωνσταντή και Πεζούνας Κασσιανή από την τουρκοκρατούμενη Επτακώμη, που μεταφέρθηκε στις ελεύθερες περιοχές το 1976, όταν αυτοί εκτοπίσθηκαν.
Υπάρχει κάποιο ή κάποια που θα μπορούσατε να ξεχωρίσετε; ρωτώ τον κ. Ηλιάδη: «Ιδιαίτερη θέση στην έκθεση κατέχουν τα βρεφικά ρουχαλάκια που εστάλησαν το 1974 από μια μητέρα στις Σέρρες σε κάποια άγνωστή της εκτοπισμένη για να ντύσει το μωρό της, καθώς και η φωτογραφία ενός εξάχρονου κοριτσιού από τη Χαλκίδα με την κούκλα της, που την αποχωρίστηκε για να τη στείλει στα προσφυγάκια της Κύπρου. Ξεχωρίζει επίσης το φουστάνι της εικοσάχρονης τότε Ελένης Χατζημιχαήλ, δημάρχου της Ακανθούς, το οποίο φορούσε την ημέρα της εισβολής οδηγώντας το οικογενειακό τρακτέρ από την Ακανθού προς τις νότιες πλαγιές του Πενταδακτύλου και το δρόμο προς τις ελεύθερες περιοχές. Δίπλα από το φουστάνι αυτό ένα άδειο, μεταλλικό, φουστάνι του καλλιτέχνη Δημήτρη Κωνσταντίνου που απεικονίζει τον βιασμό των γυναικών του 1974 και από την οικοσκευή των εγκλωβισμένων της Επτακώμης ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι πολλά από τα είδη προίκας (μαχαιροπήρουνα, οικιακά σκεύη) ήταν άθικτα και στα κουτιά τους, όπως τα έφεραν από την Επτακώμη… Στην προσφυγιά δεν είχαν πλέον διάθεση για γλέντια και χαρές…».
Το «Υπαίθριο Ψηφιακό Μουσείου Επαυξημένης Πραγματικότητας» στη Στοά της Παλαιάς Αρχιεπισκοπής (Καμηλόστρατα) με εφαρμογές AR (augmented reality) με παρουσίαση εκθεμάτων του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου, ήταν μια ιδέα των μαθητών του Προγράμματος «STEAMΕ - Ελληνική Γλώσσα και Πολιτισμός» του Ολοήμερου Προγράμματος του Παγκυπρίου Γυμνασίου.
